Nieuchronną konsekwencją stale rosnącej pozycji w dziedzinie handlu Żydów, coraz licznej zamieszkujących Górę Kalwarię (od czasu wydania dekretu pruskich władz okupacyjnych w 1802 roku, umożliwiającego wyznawcom judaizmu osiedlanie się w mieście) stały się konflikty z przedstawicielami innych narodowości na tle ekonomicznym i społecznym. Jeden z nich dotyczył prawa do produkcji trunków.

Żydów pozbawiono praw do produkcji trunków, ale...

Zgodnie z dekretem z 1812 roku wprowadzonym przez władze Księstwa Warszawskiego, Żydów pozbawiono praw do produkcji napojów alkoholowych (trunków), która dla wielu z nich stanowiła znaczące źródło dochodu. Po utworzeniu w 1815 roku Królestwa Kongresowego nakaz powyższy zachowano, odraczano jego wykonanie jednak z roku na rok, co należy zawdzięczać prywatnej inicjatywie urzędników państwowych, karzących za swą przychylność przedstawicielom diaspory żydowskiej słono płacić.

Jednocześnie wyznawcy chrześcijaństwa zamieszkujący mazowieckie miasta i miasteczka trudniący się wyszynkiem podejmowali starania o egzekwowanie dekretu oraz zwiększenie własnej konkurencyjności. W 1836 roku dzięki licznym podaniom i petycjom zawierającym skargi na nieuczciwą konkurencję ze strony Żydów, pisanych w latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku, udało się im przekonać władze w Warszawie do potwierdzenia wspomnianego zakazu.

Tym razem jednak bardziej skuteczna okazała się interwencja szynkarzy żydowskich, gdyż po dwóch miesiącach zakaz zniesiono. Niemniej jednak, zwłaszcza po upadku powstania listopadowego, zgodę władz na wyszynk trunku uzależniano od wniesienia stosownej opłaty.

Przypadek Judy Goldberga

Ciekawy wydaje się zwłaszcza przypadek mieszczanina górskiego Judy Goldberga, który za udzielenie odpowiedniego zezwolenia przez Komisję Województwa Mazowieckiego zasilił kasę miejską wyznaczoną wcześniej sumą pieniędzy oraz zgodził się zostać dzierżawcą tzw. „zysku” a więc podatku od wyszynku. Aby uzyskać prolongatę powyższego zezwolenia na każdy kolejny rok, Goldberg zmuszony był oddawać władzom miejskim więcej niż jakikolwiek inny dzierżawca chrześcijański oraz żydowski. W przeciwnym razie, prócz utraty stanowiska dzierżawcy, groziła mu również konfiskata własnego przedsiębiorstwa.

W wydanej opinii członkowie Komisji zwracali uwagę na potencjalne korzyści dla Góry Kalwarii płynące z powyższego rozwiązania. Cyt. „…gdy tenże starozakonny od urodzenia w rzeczonym mieście jest zamieszkały, znacznie przyłożył się do podwyższenia na rzecz kasy miejskiej dochodu „zysk” zwanego, którego teraz jest dzierżawcą – gdy udzielenie warunkowego konsensusu na czas jego dzierżawy bynajmniej nie nadwyręży praw gminy miasta, a znakomite dla kasy miejskiej przynieść może korzyści…”

Ostatecznie jednak Goldberg po trzech latach stanął na krawędzi bankructwa, zaś jego prywatny majątek oceniany był przez burmistrza Feliksa Kołodziejskiego zaledwie na 100 złotych, co nie stanowiło wówczas pokaźnej sumy. Dotychczasowe ograniczenia i zakazy rosyjskie władze zaborcze unieważniły dopiero na krótko, przed wybuchem powstania styczniowego, w czerwcu 1862 roku, licząc tym samym na przychylność mniejszości narodowych zamieszkujących miasta i miasteczka Królestwa Kongresowego.

Jan Rokita

Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej w Górze Kalwarii

Źródło: M. Borkowska OSB, Dzieje Góry Kalwarii, Kraków 2002.

Na zdjęciu: Żydowski dom modlitwy (Beit Hamidrasz) wzniesiony w 1903 roku i należący do kompleksu zwanego dworem cadyka, znajdujący się przy ulicy Pijarskiej w Górze Kalwarii (fot. mb)